ابومحمد قاسم بن محمد انباریاَنْباری، ابومحمد قاسم بن محمد بن بشار (د ۳۰۴ یا ۳۰۵ق/۹۱۶ یا ۹۱۷م)، ادیب، لغوی و محدث بود. ۱ - معرفی انبارینسبت انباری نشان از آن دارد که وی از شهر انبار برخاسته، [۱]
ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۸۱.
اما یغموری او را اهل سامرا دانسته است. [۳]
یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، ج۱، ص ۳۴۵، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۷۴ق/۱۹۶۴م.
به گفته خود او هنگامی که فرزندش محمد کودکی خردسال بود، به بغداد رفت (ح ۲۷۵ق). وی که ظاهراً در آغاز ورودش به بغداد در تنگدستی به سر می‌برد، کوشید با حمایت ثعلب و یاری خاندان بنوبدر زندگی خود را سامان بخشد. [۴]
یاقوت، ادبا، ج۱۶، ص۳۱۸.
۱.۱ - اساتیدپس از چندی نزد محدثانی چون سلمه بن عاصم، حسن بن عرفه، احمد بن حارث خزاز و عمر بن شبّه حدیث آموخت و از عمویش احمد بن بشار، سلیمان بن خلاد، محمد بن صالح بن زید و نصر بن داوود صاغانی قرائت قرآن کریم را فراگرفت. [۷]
محمد ابن جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ج۲، ص۲۴، به کوشش برگشتراسر، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م.
همچنین نزد ابوعکرمه عامر بن عمران ضبی شعر و ادب آموخت و همو بود که شرح المفضلیات را بر وی املا کرد. [۸]
یحیی خطیب تبریزی، شرح اختیارات المفضل، ج۳، ص۱۲۳۲، به کوشش فخرالدین قباوه، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
۱.۲ - تألیف کتب لغتانباری پس از آنکه در لغت ، حدیث و قرائت تبحر یافت، دست به تألیف کتابهایی در لغت زد و نیز در جامع منصور بغداد به تدریس و املا پرداخت و به گفته‌ای، او و فرزندش محمد هر کدام در گوشه‌ای از این مسجد تدریس می‌کرده‌اند. [۹]
محمد ابن ابی یعلی، طبقات الحنابلة، ج۲، ص۶۹، به کوشش محمد حامد فقی، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م.
[۱۰]
عبدالرحمان ابن انباری، نزهة الالباء ، ص ۱۸۱ ، به کوشش ابراهیم سامرایى، بغداد، ۱۹۵۹م .
[۱۱]
عمر فروخ، تاریخ الادب العربی، ج۲، ص۴۳۱، بیروت، ۱۹۸۵م.
علاوه بر فرزندش محمد، احمد بن عبدالرحمان معروف به ولی و علی بن موسی رزاز از شاگردان او به شمار می‌روند. [۱۲]
اسماعیل قالی، الامالی، ج۲، ص۳۱۰، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
[۱۳]
محمد ابن جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، ج۲، ص۲۴، به کوشش برگشتراسر، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م.
منابع کهن او را ثقه، صدوق و امین دانسته، و همه روایاتش را موثق شمرده‌اند. [۱۶]
علی قفطی، انباه الرواة، ج۳، ص۲۸، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۵م.
با این‌همه، وی شهرت چندانی نیافت و نتوانست از میان انبوه دانشمندان برجسته بغدادی سربرکشد و بی‌گمان شهرت فراگیر فرزندش ابوبکر در این امر بی‌تأثیر نبود.۱.۳ - شرح مفضلیات مفضل ضبیتنها اثری که از انباری برجای مانده، شرح مفضلیات مفضل ضبی است که کهن‌ترین شرح این کتاب به شمار می‌رود. همان‌گونه که خود وی در مقدمه کتاب یادآور شده، این اثر در اصل حاصل یادداشتهای وی از مجالس املای ابوعکرمه عامر بن عمران ضبی است که روایات دیگری را از کسانی همچون ابوعصیده و ابوحاتم سجستانی بدان افزوده، و پس از او فرزندش ابوبکر آن‌ها را تنقیح کرده است. [۱۷]
قاسم انباری، بخشى از شرح المفضلیات، ص ۳۴۶ .
۱.۴ - رساله در لغتانباری چند رساله در لغت نیز داشته که ظاهراً اثری از آن‌ها برجای نمانده است: ۱. الامثال؛ ۲. خلق الانسان؛ ۳. خلق الفرس؛ ۴. شرح السبع الطوال؛ ۵. غریب الحدیث؛ ۶. المذکر و المؤنث؛ ۷. المقصور و الممدود. [۱۸]
ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۸۱ -۸۲.
[۱۹]
یاقوت، ادبا، ج۱۶، ص۳۱۷.
۲ - فهرست منابع(۱) محمد ابن ابی یعلی، طبقات الحنابلة، به کوشش محمد حامد فقی، قاهره، ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م. (۲) عبدالرحمان ابن انباری، نزهة الالباء، به کوشش ابراهیم سامرایی، بغداد، ۱۹۵۹م. (۳) محمد ابن جزری، غایة النهایة فی طبقات القراء، به کوشش برگشتراسر، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م. (۴) ابن ندیم، الفهرست. (۵) قاسم انباری، بخشی از شرح المفضلیات. (۶) احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۵۰ق. (۷) یحیی خطیب تبریزی، شرح اختیارات المفضل، به کوشش فخرالدین قباوه، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م. (۸) سیوطی، بغیة الوعاة، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۵م. (۹) احمدمحمد شاکر و عبدالسلام محمدهارون، مقدمه بر المفضلیات، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م. (۱۰) عمر فروخ، تاریخ الادب العربی، بیروت، ۱۹۸۵م. (۱۱) اسماعیل قالی، الامالی، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م. (۱۲) علی قفطی، انباه الرواة، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۷۴ق/۱۹۵۵م. (۱۳) یاقوت، ادبا. (۱۴) یوسف یغموری، نور القبس المختصر من المقتبس مرزبانی، به کوشش رودلف زلهایم، ویسبادن، ۱۳۷۴ق/۱۹۶۴م. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «انباری»، ج۱۰، ص۴۰۲۱. رده‌های این صفحه : ادیبان | تراجم | درگذشتگان سال 304 (قمری) | علمای اهل سنت | علمای قرن چهارم | محدثین
|